Wat mogen we toch van geluk spreken dat Nederland zoveel mooie historische steden telt. Zutphen is er daar zeker een van. De geschiedenis van Zutphen bestrijkt meer dan 1700 jaar. In die tijd is Zutphen uitgegroeid van een Germaanse nederzetting via een belangrijk machtscentrum rond 1000 en een succesvolle handelsstad rond 1300 tot een middelgrote stad anno nu. Het is daarmee een van de oudtse steden van Nederland. De stad neemt met bijna 400 rijksmonumenten en ruim 500 gemeentelijke monumenten de eerste plaats in onder de Gelderse monumentensteden. In Nederland heeft Zutphen een van de belangrijkste historische stadskernen (beschermd stadsgezicht) met een bijzonder groot aantal middeleeuwse, vooral 14e-eeuwse, huizen.
Zutphen is een stad met veel sfeer. Als je de auto’s, moderne lantaarnpalen en reclameborden wegdenkt, word je eeuwen teruggeworpen in de tijd. Het is eigenlijk meer een stadje dan een stad en dat merk je vooral aan de compactheid. Na sluitingstijd van de winkels keert de rust terug in de stad. Zelfs op de centrale pleinen Groenmarkt en Houtmarkt, waar zich de meeste horeca bevindt, wordt het ’s avonds redelijk rustig, maar dat geldt uiteraard niet op warme zomeravonden als de terrasjes vollopen.
Waarvoor ga je naar Zutphen? Vanwege de compactheid is dat vrij eenvoudig; winkelen, een wandeling door de stad, bezoek aan het Stedelijk museum en uiteraard ergens lekker eten en drinken. In die zin heb je Zutphen zo gezien. Gelukkig zijn er nog leuke uitstapjes in de directe omgeving van Zutphen, die makkelijk te combineren zijn. Als je van kunst houdt, kun je in 15 minuten met de bus naar Gorssel waar het More Museum is. Dit museum heeft een indrukwekkende collectie kunst uit de 20ste eeuw van bekende Nedelandse kunstenaars zoals Carrel Willink en Charley Toorop. De tweede verdieping is geheel ingericht met schilderijen van de vier beroemde schilderbroers Barraud. Daarnaast is er nog een tijdelijke tentoonstelling van schilderijen die op TV aangelicht zijn in het programma “Het geheim van de meester”. Hier hangen alle reproducties, die door schilderes en restaurateur Charlotte Caspers nagemaakt zijn en niet van origineel te onderscheiden zijn.
Er is nog een tweede More museum in de nabijheid van Zutphen namelijk in Ruurlo. Dit museum is ondergebracht in het prachtige kasteel van Ruurlo. Het kasteel dateert uit de 14de eeuw en bleef vijf eeuwen in het bezit van de adelijke familie van Heeckeren. Rond het kasteel is een eveneens prachtig park met slingerende paden, waterpartijen en heuvels waar je heerlijk kunt wandelen. Het museu heeft met 50 schilderijen en ruim 100 werken op papier de grootste collectie van Carel Willink. De schilder die van 1900 tot 1983 leefde behoort tot bekendste Nederlandse schilders uit de 20st eeuw.
Zutphen is een vestingplaats en dat is nog altijd te zien aan de diverse oude stadsmuurruïnes die verspreid door de stad staan, maar het meeste van de stadsmuur is verloren gegaan. Zutphen heeft een aantal zeer bijzondere en mooie monumentale gebouwen. Een daarvan is de Drogentoren uit 1444, toen nog gelegen aan de Berkel. Hier legden koggeschepen aan die onder andere zout aanvoerden. Voorheen heette de poort dan ook Saltpoort. De bijnaam Dronenap komt van de bewoner en stadsmuzikant Thönis van Grol die altijd een gevulde ‘nap’ jenever bij zich had. Nu wordt er lokaal bier geschonken in de cafés onder de naam Droge Nap.
Op de markt staat de indrukwekkende wijnhuistoren uit 1616. Het gebouw deed zoals de naam al aangeeft als stadswijnhuis dienst.
De Walbrugiskerk is waarschijnlijk in 1100 gebouwd. Enkele delen daarvan zijn nog bewaard gebleven. In de eeuwen daarna volgden diverse uitbreidingen. Het interieur van de kerk heeft prachtige geschilderde plafondgewelven en muurschilderingeen. In de kerk is de toegang tot de wereldberoemde 16de eeuwse kettingbibliotheek De Librije met de eerste Nederlandse Statenbijbel. Nergens ter wereld bestaat zo’n onaangtaste kettingbibliotheek. Het behoort tot de belangrijkste cultuurhistorische monumenten in Nederland.
Een andere bijzondere kerk is de Broederenkerk. Dit is een 14de eeuwse kloosterkerk. Het gebouw heeft allang geen kerkfunctie meer. Sinds 1983 doet het dient als bibliotheek. Een kijkje in de voormalige kerk is zeer de moeite waard, want het heeft nog altijd mooie plafondgewelfschilderingen. Daarnaast is het toch wel bijzonder om te zien dat de kerk een fantastische herbestemming heeft gekregen en gelukkig voor sloop bespaard is gebleven.
Het Geelvinck Muziek Museum aan de zaadmarkt toont onder meer een deel van de Sweelinck Collectie, de omvangrijkste collectie historische piano’s van Nederland. Daarnaast zijn er nog tal van andere stukken. Een speciaal deel van de tentoonstelling is gewijd aan Ludwig van Beethoven, waar ingegaan wordt op de theorie dat hij in Zutphen geboren zou kunnen zijn. Deze theorie leunt op Beethoven’s eigen uitlatingen, dat hij in 1772 en niet in 1770 werd geboren. In 1772 waren zijn ouders met een muziekgezelschap in de Zutphen en Ludwig zou toen in het Franse Logement geboren zijn. Het doopcertificaat in Bonn uit 1770 zou afkomstig zijn van zijn vroeg overleden broer die eveneens Ludwig heette. Uiteraard zijn ze in Bonn een andere mening toebedeeld en menen ze dat daar zijn geboortehuis bevindt.
Museum Boer Kip is een stadsboerderij aan de Oude Touwbaan 24-26 in de Hoven, de tuinders wijk van Zutphen. Daar woonde boer-kunstschilder Herman Kip tot aan zijn dood in 2006. Hij verzorgde zijn schapen en bracht hij zijn vrije tijd door met schilderen. Van modernisering wilde hij niets weten: alles in en om de boerderij bleef in originele staat, zoals zijn ouders daar in de 19e eeuw leefden, met bedsteden, open haarden en balkzolder, maar zonder toilet en waterleiding. Niet alleen de boerderij is bijzonder, ook zijn schilderwerk is ongekend. Door de werkzaamheden op de boerderij was er aanvankelijk weinig mogelijkheid om zijn kunstzinnige kant te ontplooien. Na de dood van zijn vader legde hij zich echter toe op het schilderen, de laatste 25 jaar van zijn leven. Hij leidde toen een teruggetrokken bestaan onder primitieve omstandigheden. Als autodidact beschilderde hij vrijwel alle voorwerpen die zich in de boerderij bevonden zoals kasten, melkbussen, borden, klompen, enzovoort, maar hij maakte ook schilderijen van bijvoorbeeld stadsgezichten (Zutphen, Jeruzalem), Bijbelse taferelen en portretten. Hij heeft tijdens zijn leven nooit iets van zijn werk verkocht. De schilderstijl van Herman Kip kan als naïeve schilderkunst beschouwd worden. Soms doen zijn kleurrijke schilderijen en decoraties kinderlijk eenvoudig aan. Het museum is echter maar beperkt open tijdens de zomermaanden en dan alleen op zaterdag en zondag.
Het Museum Henriette Polak / het Stedelijk Museum aan de Gravenhof 4 is onder gebracht in het rijksmonument Hof van Heeckeren. Dit stadspaleis is gelegen aan het ’s-Gravenhof in het historische hart van Zutphen. De collectie van het Stedelijk Museum bestaat uit schilderijen en prenten, kerkelijke kunst, archeologische en historische voorwerpen, kunstnijverheid, textiel en speelgoed. Bijzonder in de collectie is het Zutphens zilver. Het museum organiseert regelmatig tentoonstellingen uit het oeuvre van de Zutphense illustrator Jo Spier.
In het gedeelte van het Henriette Polak Museum is een collectie modern-klassieke kunstwerken ondergebracht. Het betreft Nederlandse figuratieve kunst uit de twintigste eeuw.
In de Museumhaven zijn circa 18 bedrijfsschepen van vóór 1850 te bewonderen. De haven bevindt zich in de Houthaven ten noorden van het centrum. Regelmatig organiseert de Museumhaven Zutphen open dagen, waarbij scheepstechnieken worden gedemonstreerd, men een kijkje aan boord mag komen nemen en er sterke verhalen worden verteld.
In Zutphen is het goed vertoeven. Gezellig, mooi en historisch zijn de kernpunten, maar met nog geen 40.000 inwoners merk je snel dat het maar klein stadje is waar je relatief snel uitgekeken bent. En toch, en toch, ga gewoon eens naar Zutphen en geniet van het stadje, al is het maar even.
Volg mijn reis 