Omdat ik in Midden-Brabant opgegroeid ben en familie had in Baarle-Nassau, kwam ik al op vroege leeftijd in Baarle, zoals het in de volksmond genoemd wordt. In het Brabants dialect klinkt het dan als “Bòòl “. Vroeger dacht ik altijd dat Baarle-Hertog een Belgische gemeente was, dat tegen Baarle-Nassau aan is gebouwd, een enclave dus. Maar het blijkt veel complexer te zijn. Baarle is het enige dorp ter wereld dat bestaat uit een internationale legpuzzel van 35 gebiedsdelen. Het grondgebied van beide gemeenten loopt met name in de kern flink door elkaar. Er zijn 22 exclaves van Baarle-Hertog in Baarle-Nassau en 8 exclaves van Baarle-Nassau in Baarle-Hertog. 4 van de enclaves liggen echter niet in Baarle maar ter plaatse van de Nederlands-Belgische grens. Een aantal van deze Nederlandse exclaves vormen weer enclaves in de Belgische enclaves. Een enclave in een andere enclave wordt counterenclave of enclave van de tweede orde genoemd. Dit is heel uniek in de wereld want het komt maar op twee andere plaatsen in de wereld voor nl. in de Verenigde Arabische Emiraten en in Bangladesh (Cooch Behar), waar de grootste en de meest complexe enclave van de wereld is.
In 1993 suggereerde Jan Houben, voorzitter van de CDA-statenfractie in Noord-Brabant, dat de enclavesituatie in Baarle het best opgeheven kon worden vanwege gemeentelijke herindelingen. Om een lang verhaal kort te maken. De Tweede Kamer in Den Haag besliste uiteindelijk in 1996 om Baarle-Nassau zelfstandig te laten en dus buiten het herindelingsproces van Brabant te houden. Hoe kan (kon) iemand het in zijn hoofd halen om de enclaves op te heffen en her in te delen? Is het niet geweldig mooi en zeldzaam? Het is een unieke situatie in de wereld. Dit moet zo behouden blijven. Dit is geschiedenis. Het hoort gewoon bij de cultuur. De inwoners van de beide gemeenten vinden het (nu) zo uniek dat ze menen dat de gemeentes op het Unesco Werelderfgoed moeten komen.
Baarle-Nassau en Baarle-Hertog zijn samen gesmolten tot één dorp. Maar dat is feitelijk bedrog, want de dorpen hebben elk hun eigen B&W, kerk (Onze-Lieve-Vrouw van Bijstandkerk NL, Sint-Remigiuskerk B), scholen, postkantoor, apotheek, notaris en vroegers zelfs hun eigen station aan het zogenaamde Bels Lijntje. De Belgische grens loopt letterlijk kriskras en totaal onlogisch door de gemeente. De grens loopt zelfs soms dóór de huizen en de tuinen. En dat kan behoorlijk lastig zijn, want als je zo’n huis of stuk grond koopt moet je niet alleen naar de Nederlandse notaris maar ook naar de Belgische notaris. Waar je je precies bevindt (in welk land) is het beste te herkennen aan de huisnummers. De vlaggen van de landen staan namelijk op de huisnummers. Dat loopt zelfs in sommige straten door elkaar heen. De plaats van de voordeur bepaald of men inwoner van Baarle-Hertog of Baarle-Nassau is. De enclavegrenzen zijn in het centrum zichtbaar gemaakt door grote RVS ‘punaises’ in het wegdek en speciale tegels in de bestrating. Op een enkele plek is de straat Belgisch en zijn de huizen Nederlands, zoals bij modehuis De Kok. Maar het is nog gekker, het gemeentehuis van Baarle-Hertog ligt op Nederlands én Belgisch grondgebied. Het is het enige gemeentehuis in de wereld waar een grens doorheen loopt. De grens wordt aangegeven met blauwe LED-lampjes. Tijdens gemeenteraadsvergaderingen kan het gebeuren dat de Belgische raadsleden op Nederlands grondgebied zitten. De kleinste enclave van Baarle van anderhalve bouwplaats ligt aan de ‘Loveren’. Het huis heeft twee huisnummers nl. 2 en 19. De grens loopt letterlijk dwars door de voordeur. Eén straat heeft twee verschillende namen. De Belgen noemen hem Hoogbraak en de Nederlandse naam is Nonnenkuil, rare naam trouwens.
Eerlijk gezegd is Baarle helemaal geen mooi dorp. Ik heb me altijd verbaasd over de vele dagjesmensen, die voornamelijk in het weekend Baarle bezoeken. Er moet iets zijn wat de mensen trekt. Is ’t misschien het gevoel in het buitenland te zijn? Of is het gewoon de Bourgondische sfeer die Baarle heeft? Misschien wel, maar besef wel dat het grootste en het gezelligste gedeelte van de gemeente Nederlands grondgebied is en dat is met name de Singel in het centrum waar de meeste horecagelegenheden zijn. Dus als je dáár een Belgisch biertje drinkt, ben je helemaal niet in het buitenland, maar gewoon in Nederland! Bourgondisch is Baarle zeker. Op en nabij de Singel bevinden zich vier restaurants en cafés namelijk: Den Engel, De Pannekoekenbakker, Raef en De Pungelaer.
Aan de Molenstraat 98 bevindt zich een drankenhandel met de toepasselijke naam “De Biergrens”, waar je meer dan 600 soorten (Belgisch) bier kunt kopen en uiteraard veel andere dranken. Probeer zo’n winkel maar eens in Nederland te vinden. 600 is natuurlijk extreem veel, maar wie gaat het natellen?
De meest bijzondere bezienswaardigheden van Baarle zijn: het Kaarsen Museum en Museum de Vergane Glorie. Maar beide musea zijn maar beperkt open en ook weer niet heel erg bijzonder.
Het Kaarsen Museum is alleen geopend van 1 april tot 30 september of voor groepen gedurende het hele jaar. Het museum bevat een uitzonderlijke collectie gebeeldhouwde kaarsen van Frits Spies. Uit pure bijenwas, op natuurlijke wijze gekleurd, heeft hij met ongelooflijk vaardige hand en veel geduld tot in de kleinste details meestal onderwerpen en personen van religieuze aard gebeeldhouwd. Het gaat hier om een absolute unieke kunstvorm van driedimensionale afbeeldingen van soms meer dan twee meter hoog.
In het kleine Museum de Vergane Glorie herleven diverse oude ambachten.
Jammer genoeg komen alle hoofdwegen van Chaam, Alphen en Turnhout middenin het centrum van de gemeente uit. Dit is precies waar de cafés zijn, waardoor het centrum niet bepaald autovrij is. Tijdens de werkdagen is Baarle alles behalve toeristisch en rijden grote vrachtwagens dwars door het smalle centrum. Het is ongetwijfeld een doorn in het oog van de bevolking. Van een randweg is al enige jaren sprake, maar het is waarschijnlijk moeilijk uit te voeren en erg kostbaar.
Al tientallen decennia zijn in Baarle de winkels op zondag open, dus ver voordat Nederland koopzondagen had. Dit was dus een van de redenen om naar Baarle te gaan. En tot op de dag van vandaag is het nog steeds stik druk in het weekend in Baarle. En als je toch in België bent, gooi dan meteen de tank vol, want benzine is nog altijd een stuk goedkoper in België.
Maar er is meer dat mensen naar Baarle trekt. Sigaretten zijn altijd goedkoop(er) geweest in België. Baarle heeft een aantal tabakswinkels waar veel Nederlanders inkopen komen doen, het liefst verpakt per slof. In de etalages zie je zelfs emmers met sigaretten. Het kan niet op.
Het is bekend dat ook vuurwerk aanzienlijk goedkoper is dan in Nederland en zelfs heel het jaar te koop is. Vooral in december zijn er heel wat Nederlanders die de autokoffer vol laden.
Samen gevat; Baarle Nassau en Baarle Hertog zijn vanwege de enclaves uniek in de wereld. In het weekend is het er druk en gezellig. Goedkoop zijn: benzine, sigaretten en vuurwerk. Genoeg redenen om (eens) naar de enclavedorpen te gaan, ondanks dat het eigenlijk helemaal niet mooi is, maar ach wat maakt dat uit, als het maar gezellig is. Toch?
Klik hier voor meer foto’s.
Volg mijn reis 